Yerleşmeyi etkileyen faktörler incelendiği zaman Türkiye ve Dünya'da belli başlı faktörlerin bahsi geçen yerleşim dağılımını etkisi altına adığı görülmektedir. Nüfus yerleşiminde hayatta kalma esastır. Peki, Türkiye'de ve Dünyada yerleşim nasıl ve ne şekilde şuanki halini almıştır?
Dünya üzerinde yerleşmeyi etkileyen faktörler nelerdir?
Dünya üzerinde nüfusun dağılışını ilk olarak su etkiler. Dünyada sular büyük yer kaplar. Deniz ve okyanuslar yaşam kurmak için uygun değildir. Dünyanın %71’i ise okyanus ve deniz ile kaplıdır ve yerleşim bu nedenle yoktur.
Kara parçalarında hayat kurmayı etkileyen durumlar içerisinde iklim tepededir. İklim elemanları yaşamak istenen yerleşkeyi doğrudan doğruya etkiler.
Düşük sıcaklıkta kutup, tundra ile yağışın az miktarda olduğu çorak arazilerde; yüksek sıcaklık yaşamı zorlaştırır. Bu nedenle kutup ve ekvatorda yaşam zordur.
Orta kuşak, gezegenimizde yaşamın kabul gördüğü alanlardandır. Ancak yaşamın dağılışı deniz seyiyesine göre farklılık gösterir. Denize yakınsan refah seviyen de artar. Ama yukarı çıkarsan işte o zaman yaşam azalır ve refah düşer.
Dağların 2.000 metre ila 2.500 metreden daha yüksek noktalarında kış aylarının uzun ve çetin şartlarda seyretmesi; yaz aylarının ise oldukça hızlı ve soğuk olması sebebiyle yaşam çok düşük oranlarda seyreder.
Orta kuşakta yer alan dağların yüksek nokalarında az da olsa nüfus yerleşiminin bulunduğu görülmektedir. Yeryüzü şekillerinin eğim yaptığı koordinatlar yaşam için tercih edilmez.
Bataklık alanlar, yerleşmeleri daraltan doğal engeldir. Farklı zaman dilimlerinde kurutulmuş olsalar da yerleşime pek uygun değillerdir. Doğal dengenin bozulmaması için bataklıklar kurutulmamalı aksine korunmalıdır.
Çöllerde su az olduğundan yaşamaya uygun değildir. Su yaşamı simgeler. Eğer su yeterli oranda yoksa orada yaşam sıkıntıya girer. Bu da beraberinde nüfus kaybı getirir. Çölde yerleşimin bu kadar düşük olma sebebi çöldeki yağışların belirsiz oluşudur.
Yerleşmelerin ortaya çıkmasından doğal faktörler gibi beşerî faktörler de ciddi bir etki yaratmıştır. Ulaşım, yerleşmenin büyümesi için önemli adımlardandır. Bunun haricinde tarım alanlarının niteliği ve miktarı, sanayi alanında yaşanan atılımlar ve turizm, ekonomik açıdan kalkınmış alanlarda nüfus artış gösterir.
İş olanaklarının çok daha fazla görüldüğü yerleşim noktaları diğer alanlara göre inanılmaz bir hızla gelişir. Bölgenin geçmişinde yer alan savaşlar, güvenlik açıkları gelişmeyi etkiler.
Türkiye’de yerleşmeyi etkileyen faktörler nelerdir?
Türkiye’de yerleşmeyi etkileyen faktörlerin doğal faktörler ve beşeri faktörler olarak 2 dala ayrıldığını söyleyebiliriz. Bu 2 ana dal ise kendi içerisinde alt dallara ayrılmaktadır. Doğal faktörler; iklim özellikleri, yer şekilleri, su kaynakları, toprak yapısı, bitki örtüsü yer almaktadır. Her bir alt dalın kendi içerisinde açıklaması mevcuttur.
Beşeri faktörler ise; tarihi sebepler, sanayi kaynakları, ticari kaynakları, yeraltı kaynakları, ulaşım olanakları, tarım yapısı, turizm durumu yer almaktadır. Her bir alt dalın kendi içerisinde açıklaması mevcuttur.
Ülkemizde ilk kez yerleşime sunulan sahaların Fırat nehri ile Dicle nehri arasında kalan alanlar oluştur. Ayrıca Göller yöresi ile göller yöresinin çevresi de su kaynaklarına göre yerleşimin yoğun olduğu alanlara örnektir.
Türkiye’nin toprak yapısı bakımından zengin olduğu gibi yerleşim alanları da bu zenginliğe yakın kurulmuştur.
Türkiye’nin beşeri faktörleri
Türkiye beşeri örtüsü ile içerisinde zengin bir tarihi miras mevcuttur. Bunun yanı sıra sanayi alanında, ticaret alanında ve yeraltında yer alan kaynaklar açısından da Türkiye önemli bir konumdadır.
Türkiye’de ulaşım yerleşmeyi etkileyen önemli unsurlardan bir tanesidir. Denize kenarı olan alanların yerleşim oranı iç kesimlere oranla daha fazladır.
Tarım sektörü de yerleşim üzerinde etkilidir. Tarım, gıda kaynağı ve iş kolu olduğundan ötürü yerleşim bu alanlarda daha fazladır.
Turizm alanında ise özellikle Marmara bölgesi, Ege bölgesi, Akdeniz bölgelerinde özellikle de kıyı kesimlerinde yerleşim alanı bulunmaktadır.
Kaynak: