Yarışma programlarında sorulan sorular hepimizde bir merak duygusu uyandırıyor. İşte yarışma programı içerisinde sorulan Osmanlı padişahlarının Kullandıkları Mahlaslar konulu sorusunun yanıtı. Ayrıca yazımızda mahlas nedir ve mahlas kullanan şairler kimlerdir? sorularına da yanıt verdik…
Mahlas nedir?
Bir kişinin ikinci adı mahlas kelimesinin karşılığıdır. Edebiyat terimi olan mahlas, eskiden sanatçıların eserlerinde kullanmak üzere sahiplendikleri ikinci isme denir.
Tahallüs nedir?
Mahlas kullanmaya tahallüs denir. Özelikle birçok edebi kişilik eserlerinde tahallüs yapmış yani mahlas kullanmıştır.
Mahlas beyti nedir?
Mahlasın yer aldığı beyite mahlas beyti adı verilir. Mahlas beytinde yer alacak olan mahlas sadece kelime olarak yer almadığı aynı zamanda da kelimenin anlamının da kullanıldığı sanat ise hüsn-i tahallüs adını alır.
Edebiyat mahlas örnekleri verecek olursak eğer Baki’nin:
“Minnet hudâya devlet-i dünya fenâ bulur
Baki kalır sahife-i âlemde adımız”
Bu beyit içerisinde kullanılan "baki" hem kelime anlamı olarak hem de mahlas olarak kullanılmıştır. Yani hüsn-i tahallüs yapılmıştır.
Mahlas, içerisinde yer aldığımız yüzyıldaki ifadesitle takma isim ya da takma ad olarak karşılık bulması doğru olmaz. Çünkü takma ad kadar yüzeysel ya da zaman zaman kullanıma başvurulmaz. Aksine mahlas zaman zaman sanatçının ilk adı yerine geçmiş hatta bir çok sanatçının asıl adı unutulmuş ancak mahlas adı hala hatırlanmaktadır. Hatta o kadar ki bazı sanatçıların mahlas adı, gerçek adı olarak bilinmektedir. Bunun sebebi şairlerin şiire adım attıkları zaman mahlas sahiplenmelerinin gelenekleşmiş olmasıdır. Bu gelenek iyi bakıldığı zaman halk şiirinde de hemen göze çarpmaktadır.
Mahlas ne demek?
Eski Türk edebiyatı bünyesinde yer alan şair için mahlas sahibi olmanın bir önemli özelliği o dönem sanatçılarının arasında mahlas kullanmanın önemli olmasıydı. Mahlas seçilirken kendi karakterlerinden yola çıkar ya da karakterleri ile tamamen zıt olan mahlasları seçerlerdi. Ancak bazı sanatçılar hocalarının ya da üstadlarının kendilerine verdikleri mahlası kullanmıştır. Mahlası veren şairin kaleminden yazılan şiirlere ise mahlas-ı name adı verilmiştir.
Divan şairlerinin mahlasları
-
Bir durum ve özelliği ifade edenler mahlaslar: Hayalî ve Basîri.
-
Psikoloji bir davranış ve özelliği ifade eden mahlaslar: Hurrem, Gamî, Süruri, Fevri, Huzûrî, Neşâtî.
-
Cennete uygun olma, İlâhî mertebeye yakın olma durumunu ifade eden mahlaslar: Adnî ve Behiştî.
-
Kendini hor ve düşkün görmeyi ifade eden mahlaslar: Türâbî, Za’îfî ve Fakîrî.
-
Tabiattan esinlenilen şairâne mahlaslar: Fezâyî, Şemsî ve Mihrî
-
Mesleklerini ya da hünerini gösteren mahlaslar: Kâtibî, Nişânî, Nakşî ve Tâbibi
Bunların haricinde Kadı Burhanedin ve Kemalpaşazade gibi şairler mahlas kullanmamıştır. Ancak Şeyh Gâlip gibi şairler ise iki mahlas tercih etmiştir.
Çok sık olmasa da bazı şairler Türkçe yazdıkları şiirler ile Farsça yazdıkları şiirlerde ayrı birer mahlas kullanmışlardır. Buna örnek olarak Ali Şîr Nevâî yazmış olduğu Farsça şiirlerinde Fânî olan mahlasını kullanmayı seçmiştir.
Mahlasların kelime kökenleri Arapça ve de Farsçadan gelir. Doğrudan Türkçe olan çok az mahlas vardır. Türkçe mahlas olarak Tutmacı ve Dökmeci örnek olarak verilebilir.
Gazelden küçük olan nazım biçimlerinde yani rubai, nazım ya da kıta da mahlas kullanılmamaktadır.
Hangisi Osmanlı padişahlarının kullandığı mahlaslardan biri değildir?
Bu sorunun cevabı ise Mehmedi olacaktır.
Yarışma programlarında daha önce sorulmuş olan Narsistik sayı sorusuna buradan ve diğer merak konusu olmuş Vombat ve Okapi sorusuna buradan ulaşabilirsiniz.