Çok çeşitli alanlarda aslında biz farkına varmasak dahi basit ve matematiksel uyum mevcut. George Zipf, belli bir metin içerisinde yer alan kelimelerin kullanım aralığı ile ilgili olarak bir desenin varlığını seneler evvel ortaya çıkarttı. İşte Zipf yasası adını alan bu bulgunun anlamı ve detayları…
Zipf Yasası Nedir?
İçinde bulunduğumuz dünyayı anlamaya ve çözmeye çalıştıkça karşılaştığımız herhangi bir durum da dahi bir düzen bulunduğunun farkına varıyoruz. Algıda seçicilik arttıkça bu düzen, farklı formlarda önümüze gelebiliyor.
Harvard Üniversitesi’nde dil uzmanı George Zipf’in (d.1902-ö.1950), 1932 senesinde yayınladığı “ed Studies of the Principle of Relative Frequency in Language” isimli makalesinde, hangi dilde olursa olsun, belli bir metinde yer alan kelimelerin kullanım sıklığıyla alakalı bir “desenin” bulunduğu fikrini açıkladı.
Zipf’in çalışma sonuçlarına göre kelimeler kullanım tekrarına göre sıralandığı zaman ilk sıradaki kelime, diğer bir değişle en sık tercih edilen kelime, ikinci sırada yer alan kelimenin iki katı kullanılıyordu.
Başka bir ifadeyle söyleyecek olursak ikinci sırada yer alan kelime ilk sırada yer alan kelimenin yarısı oranında kullanılıyordu. Üçüncü sırada yer alan kelime ise ilk sırada yer alan kelimenin kullanım sayısının üçte biri oranında, dördüncü sırada yer alan kelime ise ilk kullanılan kelimenin kullanım sayısının dörtte biri kadar kullanıldığı düzen sürüp gidiyordu.
Günümüzde bilgisayar desteği ile başka dilde yazılmış binlerce eserin kelimeleri incelendiği zaman Türkçe dili de dahil olmak üzere bütün doğal dillerde yazılmış olan eserlerin bu yasaya uygun olduğu görüldü.
Okurumuza Önerimiz:
Sıra-sıklık kuralı olarak bilinen bu kural, ekonomi ya da sosyal bilimlerde ilgi çekici deneysel gerçekler içerisinde yer alır. Zipf Yasası’nın incelendiği zaman başka sistemlerde de görülmesi, bu durumu ilginç kılmaktadır.
2004 yılı incelenecek olursa eğer o sene gerçekleştirilen bir araştırmada, dünya üzerinde yer alan şehirlerin nüfus sayısına göre sıralandığında dünyada yer alan şehirlerin ortalamasının Zipf Yasası’na uyduğu da görülmüştür. Bir ülke sınırları içerisinde en kalabalık şehrin sahip olduğu insan nüfusu, aşağı yukarı ikinci sırada yer alan şehrin insan nüfusunun iki katı çıkıyordu.
İşin derinliklerine girdikçe ve detaylı araştırmalar yaptıkça zamanla bu kanun pek çok alanda karşılaşıldığı görülmekte.
İnternet sayfalarının almış oldukları hit sayıları, depremlerin büyüklükleri, firmaların gelir oranları, makaleler aldıkları alıntılara göre sıralandıkları taktirde, bireylerin satın aldıkları telefon sayıları sıralandıklarında tamamı şaşırtıcı şekilde gizemli Zipf Yasası’na uygun çıkar.
Akla gelecek ilk soru ise neden olacaktır…
Nasıl oluyor birbiri ile bu kadar alakasız konular sade matematiksel bir yasaya uymaktadır?
Ne yazık ki bu sorunun tam olarak bir açıklaması henüz için bulunmuş değil. Bahsi geçen yasayı istatistikle açıklamaya gayret ederken, bazıları da bireyin zihninin yapısına atıfta bulunarak açıklamaya çalışır. Ancak akla en yatan mantıklı açıklama şuan için şu şekilde olabilir.
Zipf yasası temelinde Pareto dağılımına dayanmaktadır. Diğer bir ifadeyle zeta dağılımı Pareto dağılımının aslında aralıklı dağılım karşılığıdır.
Olasılık kuramı ile istatistik biliminde yer alan Pareto dağılımı çok sayıda pratik uygulaması mevcutta olan ve “ufak” bir cismin ya da objenin bir “iri” nesneye dağılımında kararlılık gösterdiği durumlarda kullanılan sürekli olasılık dağılımı ya da güç kuramıdır. 80/20 oranı adı altında da ifade edilmektedir.
İş dünyasında satılan malzemelerin %20’si ilgili şirket karının %80’ini meydana getirir. Trafikte kazalarının ise %80’ine ise sürücülerin %20’si yol açar. Her sene gösterime eklenen 300 filmden yalnızca 4 tanesi satışların %80’ini meydana getirir.
Zipf Yasası insanların kendi aralarında iletişim kurma, alış-veriş yapma ve topluluk meydana getirme yöntemlerini sağlama alan temel toplumsal dinamik kuralın yalnızca ufak bir yönüdür.
Bu tür içerikler hoşunuza gidiyorsa yorum kısmında belirterek bize fikir verebillirsiniz.