Havaların ısındığı ve özellikle de yaz sıcaklarında karşımıza çıkan en önemli ve ani olaylardan bir tanesi sıcaklık artışı nedeni ile halsiz düşen ve gerçek manada da düşmüş ya da uçmaya takati kalmamış kuşlar gelmektedir. Günlük yaşantımızda karşılaşabileceğimiz olaylar karşısında serin kanlılığımızı sürdürmeye yönelik hareket etsek bile bazı durumlarla karşı karşıya kaldığımız zaman ne yapacağımızı bilemeyebiliriz. İnsanlarda olduğu gibi hayvanlarda da karşılaşılabilmesi yüksek bir olasılığa sahip olan güneş çarpması, ısı stresi, ısı çarpması ya da hipertermi olarak adlandırılan durum kuşlarda da özellikle sıcak yaz günlerinde sık sık görülmektedir.
Bu doğrultuda sıcak bir günde yolda düşmüş ya da yerde uçamayan bir kuş gördüğünüzde temel hatları ile yapabilecekleriniz ve bilmeniz gerekenlere aşağıda yer almaktadır.
Kuşlar Vücut Isılarını Nasıl Düzenler?
Kuşlar diğer canlı türlerinden ter bezlerine sahip olmayışları ile ayrılırlar. Bu nedenle termoregülasyonda terlemenin kuşlar için bir rolü yoktur. Evaporatif ısı kaybı solunum yoluyla ya da güvercin, ağaçkakan, yalıçapkını veya karabatak gibi kuşlarda gırtlaktan soluma şekli ile gerçekleştirilir.
Kuşlar;
-
Soğuk ortam ve havalarda, metabolizmalarını hızlandırıp ısı oluşturarak ve tüylerini kabartıp derilerindeki kan akımını azaltarak mevcut vücut sıcaklıklarını korurlar.
-
Sıcak ortamlarda ya da havalarda ise metabolizmalarını yavaşlatıp ısı üretimini durdurmaya yönelik hareket ederler. Ağız açık biçimde hızlı gaga solunumu gerçekleştirir, kanatlarını ve teleklerini açmak sureti ile vücut sıcaklıklarını düşürmeye yönelik hareket ederler.
Kuşlarda Hipertermi Belirtileri Nelerdir?
Nedeni ne olursa olsun, hipertermi vücutta aşırı derecede hasara neden olabilecek önemli klinik durumlardan bir tanesidir. Başlangıçta, kuşlar sıkıntılı, nefes nefese görülebileceği gibi kararsız ve huzursuz görünebilir. Hipertermi durumu ilerledikçe ortaya çıkabilecek olan klinik belirtiler;
-
Yığılma,
-
Halsiz, tepkisiz durma,
-
Spontan kanama,
-
Nöbet
şeklinde olabilir.
Kuşlarda Hipertermi Nedenleri;
Diğer hayvanlarda olduğu gibi kuşlarda da ısı çarpması durumunun iki genel nedeni vardır. Bunlar;
-
Enfeksiyon kaynaklı vücut sıcaklığının artışı,
-
Diğer faktörlerden kaynaklanan vücut sıcaklık artışıdır. Bu diğer faktörler içerisinde enfeksiyon kaynaklı olmayan her nedeni barındırmakta olup aşırı sıcağa maruz kalma hali ise özellikle yaz aylarında en sık karşılaşılan durumlardan bir tanesidir.
Kuşlarda en sık karşılaşılan ısı çarpması koşulları ise şunlardır;
-
Yüksek hava sıcaklıklarının yaşandığı yaz aylarında görülen,
-
Nöbetlere sebep olabilecek durumlardan kaynaklı görülen ısı çarpması,
-
Sıcak ve kapalı alanlardan kaynaklı görülen ısı çarpması
şeklindedir. Ancak özellikle sıcak ve nemli iklimler ile yaz aylarında çok daha sık ısı çarpması yaşanmaktadır.
Kuşlarda Isı Çarpması Hipertermi Nasıl Tedavi Edilir?
Sıcak bir günde yerde düşmüş halde bir kuş ile karşılaşmanızın olasılığı çok yüksektir. Böylesi bir durumla karşı karşıya kaldığınız zaman gözetmeniz gereken 2 önemli durum vardır. Bunlardan ilki kendi güvenliğiniz ikincisi ise karşılaştığınız kuş türünün güvenliği olacaktır.
İlk etapta kendi güvenliğinizden kastedilen, karşılaştığınız kuş türünün yalnız olup olmadığı ve sağlığınızın karşılaştığınız kuş türünün taşıyabileceği hastalıklara karşı sağlığınızı riske atabileceği ihtimalidir. Bu nedenle gerek sağlık gerekse de güvenlik açısından kendinizi korumaya özen göstermeniz gerekmektedir. Özellikle karga, şahin ve diğer kuş türleri güvercin, kumru, kanarya, muhabbet kuşu vb. kuş türlerine göre daha savunmacı tepkiler verebilmekte ve etrafta kendi türüne ait bir kuş türü varsa sizi tehdit olarak algılayabilmektedir. Bu nedenle ilk etapta hasarlı olduğu düşünülen kuşu gözlemlemeniz ve ortamın güvenli olduğundan emin olunduktan sonra kuşun yanına gidilmesi önemlidir.
Kendi güvenliğiniz için dikkat etmeniz gereken bir diğer husus ise her kuş türünün tutuş yöntemlerinin farklı olduğudur. Bu aşamada herhangi bir yaralanmaya maruz kalmamak için kalın bez yapılı eldivenler ve havlu kullanmak hem kuş üzerinde travma yaratmamak hem de sizi olası ani yaralayıcı tepkilerden korumak adına etkili olacaktır. Karşılaştığınız eğer ki bir yaban hayvanı olan şahin ise tırnaklarının elinize batması sinir zedelenmesine ve tetanos riski ile karşı karşıya kalmanıza yol açabilir. Bu nedenle korunma önlemlerinin alınması çok önemlidir.
Bütün bu genel bilgilerin ışığında yerde düşmüş ya da halsiz durduğunu fark ettiğiniz bir kuş ile karşılaşırsanız ilk etapta yapabilecekleriniz şunlar olacaktır.
İlk etapta kuşu, bulunduğu yerde yanına yaklaşmadan gözlemlemeniz gerekmektedir. Bu gözlem ile kendi türünden bir kuşun ona yardımcı olup olmadığını öğrenmek ve sizi olası risklerden korumak adına çok önemlidir. Kargalar birbirlerine çok bağlı kanatlı türlerinden bir tanesi olduklarından dolayı özellikle farklı türleri tehdit olarak algılama ve kendilerini ve türlerini koruma konusunda çok kararlı hareket ederler. Bu nedenle etrafı gözlemleme konusunda dikkatli olmak faydalı olacaktır.
Etrafta herhangi bir kişinin yardımcı olup olmadığını ya da olası senaryoyu bilen biri olup olmadığını öğrenmek yine yapılabileceklerin neler olabileceğini belirlemek açısından önemlidir.
Yukarıdan düştü, bir anda yere düştü vb. senaryolar ise kuşun sıcak bir havada ısı çarpması ile yere düşmüş olma ihtimalini diğer ihtimaller arasına yerleştirmektedir.
Bu doğrultuda karşılaştığınız kuşun beslenip beslenmediği ile alakalı bilgi alabilirsiniz. Eğer ki kimse herhangi bir müdahale yapmamış ise yanına içebileceği yükseklikte bir kap ile temiz su yaklaştırılması yapılabilecek ilk şeydir.
Kuşlar için suya erişimi rahat bir şekilde sağlayabilecekleri kaplar gagalarının üzerinde yer alan burun deliklerine gelmeyecek yerine kadar daldırabilecek nitelikte olmalıdır.
Kargalar için karganın büyüklüğüne göre 500gr, 1kg yoğurt kapları referans alınabilir. Martılar için de yine gagalarını daldırıp su içebilecekleri 1 kg yoğurt kapları ile 5 kg yoğurt kapları hacimsel olarak referans alınabilirken bir diğer önemli husus ise kapların ağzına kadar su dolu olması gerekliliğidir.
Eğer ki suyu yaklaştırdığınız kuş, suyu içmek için hamle yapıyor, suyu içiyor ise sakince yeteri kadar su içmesi beklenmelidir.
[Bu aşamada aynı zamanda ayrı bir yerde hazırlanabilecek olan şekerli tuzlu sudan birkaç damla gaga kenarından verilerek kaybettiği glikoz ve tuz kaybının kısa süreli önüne geçilmesi sağlanmaya çalışılabilir. Ancak verilecek sıvı desteği kuş türüne ve kuşun durumu hakkında netlik sağlanmadığı için birkaç damla miktarını kuşun geçmemelidir. Genel tanı ve tedavilerin konusunun uzmanı olan Veteriner Hekimler tarafından yapılması gerekliliği unutulmamalıdır.]
Gözlem devam ederken ısı çarpması kaynaklı düşmüş olan kuşun kendisini bir süre sonra toparladığı görülebilir. Eğer ki kendisini toparlamıyor, suya erişmiyor ise bir havlu yardımı ile kuşa bir travma oluşturmadan güvenli bir şekilde herhangi bir yerinde kanama olup olmadığı kontrol edilmelidir. Etrafına karşı tepkili olup olmadığına genel olarak bakıldıktan sonra su içmesi için gagasının uç kısmı suya dokundurulabilir.
Bu aşamada eğer ki güneşin altında sıcak bir yerde olay gerçekleşiyor ise gölgelik bir alana geçilmesi ısı çarpması olası durumunun daha da ilerlemesinin önüne geçecektir.
Suya tepkisi var ancak halsiz olan kuş eğer kendi gayreti ile bir miktar su içmiş ise bir kuru mama, kraker vb. gıda maddesi ile gıdaya olan tepkisi ölçülebilir. Kuru mama sert gelebileceği için sıcak su ile yumuşatıldıktan sonra yemesi için uzatılabilir. Verilecek olan gıda türü kuş türüne göre değişkenlik gösterebilmektedir.
Eğer ki gıdaya tepkisi var ve toparlanma hali gözlemleniyorsa bir süre daha gözlem ile kuşun eski haline döndüğü görülebilir.
Eğer ki suya tepkisi var, gıdaya tepkisi var ancak uçamıyor ise 1-2 saat gözlem ile kutu içerisinde sakinlemesi, travmanın atlatılması beklenip yeniden uçması için uygun yumuşaklıkta bir alanda hareket etmesi için beklenebilir.
Eğer ki suya ve gıdaya tepkisi az ya da yok, tüyler kabarık ve halsiz bir durumda ise nazik bir biçimde su ve gıda alımı test edilmeli ardından nazik bir şekilde kutu içerisine alınarak en yakın veteriner kliniğine, bulunduğunuz yerin bağlı olduğu belediyenin Veteriner Hizmetleri ile karşılaştığınız kuşun bir yaban hayvanı olması durumunda ise ilgili Doğa Koruma ve Milli Parklar Bölge Müdürlüğüile iletişime geçebilirsiniz.
Özellikle havaların ısındığı yaz mevsimine giriş yaptığımız günlerde yere düşmüş bir kuş ile karşılaşmamızın olası olduğu kuşlarda ısı çarpması, güneş çarpması ve hipertermi durumu için yapabileceğiniz en temel şeyler bunlar olacaktır.
Ayrıca ısı çarpması, güneş çarpması ve hipertermi durumu yalnızca kuş türlerinde görülmediği gibi köpek, kedi ve birçok hayvanda karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle bu dönemlerde özellikle etrafta temiz su dolu kapların bulundurulması koruyucu olacaktır.
UYARI: Karşılaştığınız bir canlı sağlıklı bir dış görünüşe sahip olsa bile insan sağlığını riske atabilecek olan etkenleri üzerinde barındırabileceğinden ötür sağlığınızı riske atabilecek bir hastalığınız varsa, cildinizde açık yara bulunuyorsa kendinizi korumanız ve teması minimuma indirmek sağlığınız açısından önem teşkil etmektedir.